ذاکر زاده شهردار اردبیل در دهه ۶۰

ذاکر زاده شهردار اردبیل در دهه ۶۰

لطیف ذاکر زاده در سال 1321 در اردبیل کوچه پیر زرگر متولد شد. تحصیلات خود را در شهر اردبیل و با دیپلم رشته طبیعی از دبیرستان صفوی گرفته و لیسانس علوم تربیتی مدیریت آموزش در دانشگاه ابوریحان بیرونی به پایان رسانید.

به استخدام آموزش پرورش اردبیل درآمده مدیر و آموزگار روستای کمال آباد بخش نیر مشغول به کار شد. وی مدیر اولین اردوی آموزشی، «ایدئولوژی- سیاسی» معلمان اداره آموزش ضمن خدمت استان آذربایجان شرقی بوده برگزار نموده و بعد از مدتی در تاریخ 27/5/60 عضویت شورای درآمده و بعد از مدتی رئیس شورای شهر افتخاری عهده دار می شود.

با توجه به مهاجرت وی برای ادامه تحصیل به تهران با درخواست سمت شهرداری اردبیل از طرف آیت الله مروج وی مسئولیت شهرداری اردبیل را بر عهده می گیرد. و از عملکرد وی در مدت شهرداری می توان موارد ذیل را برشمرد:

1-تهیه فنی وعملی طرح تفصیلی طرح جامع شهری، برپایه مهندسی شهرسازی

2-تهیه و خرید یکدستگاه کارخانه تولید آسفالت از کارخانه آلمانی

3-ایجاد و احداث بازارهای پنجگانه در 5 نقطه مناسب شهری به منظور مقابله با سد معابر عمومی

4-ایجاد شعب بانک عامل در شهرداری جهت تسهیل وصول مطالبات پرداختی مردم

5-مسافرتها و مراجعات مکرر اداری به وزارتخانه های مرتبط از جمله وزارت کشور، استانداری ...

6-ایجاد اولین شهربازی بزرگ و سراسری حاشیه رودخانه بالغلو

7-میدان سازی متعدد شهری، همراه با نمادهای تاریخی، انقلابی، مذهبی

8-تجهیز فضای سبز، آتش نشانی اردبیل، مرکز بیسیم

9-اجرای مصمم و خوش بینانه، طرح تفصیلی مصوب، توسط کارگروههای خبره فنی، فهیم و علاقمند

10-خیابان کشی های چون «کمربند اول» اتوبان جاده های آستارا –اردبیل، اردبیل نیر – اتوبان شهید دادمان فعلی- خیابان عریض میدان سرعین تا جاده مشگین شهر- همچنین خیابان دانشگاه تا شورابیل.

از جمله اقدامات آقای ذاکر زاده بوده است.

اطلاعات آماری روستاهای استان اردبیل (1)

رديف نام آبادي دهستان تابعه طول جغرافيا عرض جغرافيا ارتفاع متوسط فاصله از مركز شهر به كليومتر جهت آبادي نسبت به مركز تعداد خانوار زبان مذهب دقيقه درجه دقيقه درجه 1 آبدارلو آرشق شرقی 9 48 27 38 1440 35 شمال باختری 8 ترکی شیعه 2 آبی بیگلو ویلکج 33 48 17 38 1330 21 شمال خاور 670 ترکی شیعه 3 آت توتان ارشق مرکزی 14 48 40 38 1800 64 شمال باختری 25 ترکی شیعه 4 آتشگاه (آق امام) سبلان 3 48 13 38 1780 19 باختر 291 ترکی شیعه 5 آراللوی بزرگ فولادلوی شمالی 25 48 9 38 1400 13 جنوب خاوری 180 ترکی شیعه 6 آراللوی کوچک فولادلوی شمالی 25 48 8 38 1405 14 جنوب خاوری 80 ترکی شیعه 7 آرپا تپه سی ویلکج 31 48 23 38 1370 6 جنوب خاور نمين 40 ترکی شیعه 8 آرخازلو ویلکج 28 48 17 38 1335 14 خاور اردبیل 120 ترکی شیعه 9 آقبلاغ سفلی ارشق مرکزی 16 48 38 38 1705 27 خاور رضی 20 ترکی شیعه 10 آقبلاغ علیا ارشق مرکزی 16 48 39 38 1760 12 خاور رضی 12 ترکی شیعه 11 آقبلاغ مصطفی خان ویلکج مرکزی 22 48 16 38 1335 19 شمال خاوری اردبیل 120 ترکی شیعه 12 آقا باقر ( قصاب تپه) بخش مرکزی 23 48 15 38 1338 5 خاور اردبیل 260 ترکی شیعه 13 آقا بیگلو ارشق شمالی 1 48 46 38 1480 19 شمال باختری رضی 26 ترکی شیعه 14 آقا یار لو گروه نمین 22 48 44 38 1720 30 شمال باختری نمین 25 ترکی شیعه 15 آقبلاغ آقاجان بخش مرکزی 21 48 16 38 1332 3 خاور اردبیل 390 ترکی شیعه 16 آقبلاغ رستم خان بخش مرکزی 26 48 14 38 1343 12 خاور اردبیل 300 ترکی شیعه 17 آقچه کندی دولت آباد نمین 18 48 21 38 1305 10 شمال اردبیل 75 ترکی شیعه 18 آق داشی (سیف آباد) دهستان گروه نمین 24 48 25 38 1390 8 باختر نمین 12 ترکی شیعه 19 آق درق میهمان دوست نمین 17 48 7 38 1550 13 جنوب اردبیل 24 ترکی شیعه 20 آق دلوی سفلی بخش ارشق مشکین 10 48 41 38 1700 14 شمال خاور ارشق 5 ترکی شیعه 1   رديف نام آبادي دهستان تابعه طول جغرافيا عرض جغرافيا ارتفاع متوسط فاصله از مركز شهر به كليومتر جهت آبادي نسبت به مركز تعداد خانوار زبان مذهب دقيقه درجه دقيقه درجه 21 آق دلوي عليا بخش ارشق 11 48 42 38 1700 14 شمال خاور ارشق 20 تركي شيعه 22 آنا زمان كندي دولت آباد نمين 22 48 22 38 1350 21 شمال  خاور اردبيل 20 تركي شيعه 23 آق قلعه بخش نير 8 48 8 38 1510 87 جنوب خاور سرعين 87 تركي شيعه 24 آق قلعه ارشق شرقي 10 48 32 38 1310 45 شمال باختر اردبيل 45 تركي شيعه 25 آق گوني ميهمان دوست نير 16 48 6 38 1560 11 جنوب باختر اردبيل 11 تركي شيعه 26 آق مسجد بخش مركزي آستارا 36 48 23 38 870 120 باختر آستارا 120 تركي شيعه و سني 27 آق ميان بخش مركزي اردبيل 10 48 15 38 1440 - باختر اردبيل 142 تركي شيعه 28 آلاد يزگه ويلكج 25 48 17 38 1335 25 شمال خاور اردبيل 150 تركي شيعه 29 آلاي له اجارود شرقي 10 48 59 38 1240 12 جنوب خاور 85 تركي شيعه 30 آل داشين آبگرم بخش نير 1 48 9 38 1790 4 جنوب باختر سرعين 25 تركي شيعه 31 آلما گلن (رستم قشلاقي) فولاد لوي جنوبي 25 48 2 38 1850 36 جنوب خاور 7 تركي شيعه 32 آلوچه ميهمان دوست نير 23 48 4 38 1500 22 جنوب خاور 50 تركي شيعه 33 آلوچه سبلان سبلان بخش مركزي 02 48 13 38 1900 10 باختر 22 تركي شيعه 34 آبگورد اجارود بخش مغان 00 48 00 39 1120 11 جنوب باختر گرمي 15 تركي شيعه 35 آني سفلي اجارود شرقي مغان 09 48 59 38 1220 11 جنوب خاور گرمي 28 تركي شيعه 36 آني  عليا اجارود شرقي مغان 08  48 59 38 1340 12 جنوب خاور گرمي 30 تركي شيعه 37 آني وسطي اجارود شرقي مغان 08 48 59 38 1200 11 جنوب خاور گرمي 30 تركي شيعه 38 آهو قلعه سي ( آي قلعه سي) دهستان نير 38 48 06 38 2350 40 جنوب خاور اردبيل 13 تركي شيعه 39 اباذر يور تچي غربي 04 48 00 38 1820 9 جنوب خاور نير 8 تركي شيعه 40 ابر كوه دهستان غربي بخش مركزي 06 48 22 38 1530 20 باختر اردبيل 111 تركي شيعه 2   رديف نام آبادي دهستان تابعه طول جغرافيا عرض جغرافيا ارتفاع متوسط فاصله از مركز شهر به كليومتر جهت آبادي نسبت به مركز تعداد خانوار زبان مذهب دقيقه درجه دقيقه درجه 41 ارباب كندي دهستان نقدي مشكين 02 48 20 38 1140 50 باختر اردبيل 258 تركي شيعه 42 ارجستان دهستان سبلان 04 48 12 38 1790 18 باختر اردبيل 30 تركي شيعه 43 ِاردي كلخوران 14 48 17 38 1365 35 شمال باختر اردبيل 35 تركي شيعه 44 ِاردي موسي سبلان 08 48 12 38 1520 12 جنوب باختر اردبيل 345 تركي شيعه 45 اورانق سردابه 04 48 15 38 1810 19 جنوب باختر 98 تركي شيعه 46 اسب مرز آبگرم نير 1 48 10 38 1920 5 باختر سرعين 26 تركي شيعه 47 اسكي شهر سبلان  بخش مركزي 11 48 13 38 1460 8 باختر اردبيل - - - 48 الماس بالغلو بخش مركزي 12 48 09 38 1500 12 باختر اردبيل 110 تركي شيعه 49 الي كندي اجارود غربي 01 48 57 38 1260 8 باختر گرمي 30 تركي شيعه 50 اميد جه سردابه 10 48 16 38 1458 9 باختر اردبيل 22 تركي شيعه 51 امين آباد ميهمان دوست نمين 11 48 01 38 1650 27 باختر اردبيل 52 تركي شيعه 52 اندرآ؛ب سبلان 10 48 13 38 1460 9 باختر اردبيل 80 تركي شيعه 53 انزاب بالا كلخوران 19 48 19 38 1322 5 شمال و شمال باختر اردبيل 350 تركي شيعه 54 انزاب پايين دولت آباد نمين 20 48 22 38 1310 14 شمال خاور اردبيل 123 تركي شيعه 55 امين لو ميهمان دوست نمين 14 48 05 38 1612 19 باختر اردبيل 35 تركي شيعه 56 اوچقار (امين آباد) ميهمان دوست نمين 07 48 01 38 1660 15 جنوب خاور نير 60 تركي شيعه 57 اوح آغاچ اجارود شرقي 17 48 59 38 778 34 جنوب خاور گرمي 80 تركي شيعه 58 اوچ بلاغ گروه نير 18 48 31 38 1520 23 باختر نمين 22 تركي شيعه 59 اوجد اجارود شرقي 14 48 58 38 1060 36 جنوب خاور گرمي 29 تركي شيعه 60 اُورنج گروه نمين 23 48 27 38 1345 14 شمال باختر نمين 10 100 تركي شيعه 3   رديف نام آبادي دهستان تابعه طول جغرافيا عرض جغرافيا ارتفاع متوسط فاصله از مركز شهر به كليومتر جهت آبادي نسبت به مركز تعداد خانوار زبان مذهب دقيقه درجه دقيقه درجه 61 اورون بلاغ ميهمان دوست نمين 09 48 01 38 1750 26 جنوب باختر اردبيل 14 تركي شيعه 62 اولاغان ويلكج 29 48 19 38 1315 37 جنوب نمين 15 تركي شيعه 63 اوماستان اجارود شرقي 15 48 58 38 950 38 جنوب خاور گرمي 90 تركي شيعه 64 ايريل ويلكج 35 48 13 38 1380 29 خاور اردبيل 37 تركي شيعه 65 ايل خانلار اجارود شرقي 15 48 59 38 960 40 خاور گرمي 10 تركي شيعه 66 ايمير ارشق شرقي 11 48 31 38 1400 39 باختر اردبيل 55 تركي شيعه 67 اينانلو – دانيالي بالغلو 09 48 05 38 1540 18 جنوب باختر اردبيل 43 تركي شيعه 68 انچه ميهماندوست نير 13 48 02 38 1570 25 جنوب باختر اردبيل 50 تركي شيعه 69 باروق سردابه 10 48 18 38 1440 10 شمال باختر اردبيل 280 تركي شيعه 70 بايرام بدن ارشق شرقي 15 48 28 38 1440 38 شمال باختر اردبيل 45 تركي شيعه 71 برگچاي ارشق مركزي 02 48 42 38 1500 10 شمال باختر رضي 60 تركي شيعه 72 بريس ويلكج 36 48 15 38 1365 30 خاور اردبيل 220 تركي شيعه 73 بقر آباد هير 33 48 08 38 1600 28 جنوب خاور اردبيل 250 تركي شيعه 74 بلوط كندي ارشق مركزي 03 48 40 38 1380 6 باختر رضي 8 تركي   75 بنفشه درق بالغلو 17 48 11 38 1340 5 جنوب اردبيل 47 تركي شيعه 76 بند ( مهدي خانلو ) سردابه 1 48 19 38 2200 24 شمال باختر 17 تركي شيعه 77 بودالالو فولادلوي جنوبي 18 48 01 38 1660 29 جنوب خاور اردبيل 120 تركي شيعه 78 بورك اجارود شرقي 14 48 58 38 1240 38 جنوب خاور گرمي 15 تركي شيعه 79 بوسجين ميهمان دوست نير 17 48 00 38 1470 28 جنوب اردبيل 125 تركي شيعه 80 بويا قچي لو گروه نمين 18 48 32 38 1550 21 شمال باختر نمين 40 تركي شيعه 4   رديف نام آبادي دهستان تابعه طول جغرافيا عرض جغرافيا ارتفاع متوسط فاصله از مركز شهر به كليومتر جهت آبادي نسبت به مركز تعداد خانوار زبان مذهب دقيقه درجه دقيقه درجه 81 بيعره اجارود شرقي 10 48 00 38 1140 10 جنوب خاور گرمي 23 تركي شيعه 82 بيل داشي اجارود غربي 00 48 58 38 1250 13 جنوب باختر گرمي 100 تركي شيعه 83 بيله درق ويلكج هير 26 48 09 38 1900 35 جنوب خاور اردبيل 100 تركي شيعه 84 بينمار سبلان آبگرم نير 01 48 13 38 1990 24 جنوب باختر اردبيل 70 تركي شيعه 85 تپه خور ويلكج شمالي  30 48 21 38 1319 21 جنوب نمين 90 تركي شيعه 86 پست كندي ارشق مشكين 10 48 44 38 1980 17 شمال خاور ارشق 35 تركي شيعه 87 پير آلوان ارشق شرقي 07 48 - 38 1560 35 شمال باختر اردبيل - تركي شيعه 88 پير اقوام فولادي شمالي 25 48 12 38 1358 13 جنوب خاور اردبيل - تركي شيعه 89 پير ال قير بالغلو 10 48 11 38 1500 13 جنوب اردبيل - تركي شيعه 90 پير جواد گروه نمين 22 48 33 38 1700 31 شمال باختر نمين - تركي شيعه 91 پيرزاده گروه نمين 21 48 32 38 1720 30 شمال باختر نمين 25 تركي شيعه 92 پير علي ارشق مركزي مشكين 08 48 40 38 1550 6 شمال خاوري ارشق 25 تركي شيعه 93 تازه كند  سبلان سبلان 02 48 15 38 2050 22 باختر اردبيل 12 تركي شيعه 94 تازه كند شريف آباد كلخوران 17 48 20 38 1318 11 شمال اردبيل 20 تركي شيعه 95 تازه كند قره بلاغ اجارود شرقي 12 48 58 38 1400 42 جنوب خاور گرمي 12 تركي شيعه 96 تازه كند محمديه دهستان غربي 09 48 24 38 1360 19 شمال باختر اردبيل 58 تركي شيعه 97 تپه دولت آباد نمين 22 48 2 38 1365 12 باختر نمين 4 تركي شيعه 98 تجرق آب گرم نير 03 48 05 38 1600 10 شمال خاور نير   تركي شيعه 99 تقيد ويلكج هير 39 48 11 38 1640 38 خاور اردبيل 44 تركي شيعه 100 تقي  ديزج ارشق شرقي  نمين  16 48 29 38 1450 23 شمال باختر نمين   تركي شيعه 5  

اتابک

معنی کلمه اتابک را در جواب سوال یکی ازخوانندگان میآوریم

اَتابَک ، لقب یا عنوانی که پادشاهان سلجوقی به برخی از  امرای خود که تربیت و سرپرستی شاهزادگان را برعهده داشتند میداده اند. اتابک کلمه ای است ، ترکی ، مرکب از «اتا = آتا» بعمنی پدر و «بک» یا «بیک» به معنی امیر و یا عنوانی مهم در میان قبایل ترک. معنی این کلمه «پدرامیر» یا «امیرپدر» است و «اتا» در این ترکیب در معنی مجازی ان است ، نه معنی حقیقی.

اینکه ابوالفدا (1/189) اصل اتابک را «اطابک» دانسته است ، درست مینماید ، زیرا حرف «ط» مخصوص زبان عربی است و در ترکی چنین حرفی وجود ندارد ، ولی میتوان ان را چنین توجیه کرد که این حرف در بعضی لهجه های ترک میان «د» و «ط» ادا میشده و چون چنین حرفی در عربی نبوده است ، آن را به صورت «ط» میشنیده اند.

برگزیدن مربی برای فرزندان ، ظاهراً در میان ترکان سلجوقی و غُز سابقه قدیمیتری داشته و رسمی بوده است که به موجب آن امرا فرزندان خود را برای تربیت ، مخصوصاًٌ در امور جنگی و سیاسی ، به یکی از بزرگان کار دیده میسپرده و به او لقب «اتابک» میداده اند که هم به معنی پدر مجازی و هم به معنعی امیر و بزرگ بوده است. این رسم گرچه ظاهراً سابقه ای کهن داشته و نظایر ان در تاریخ ملل و اقوام دیگر نیز دیده شده است ، اما برای لقب مخصوص «اتابک» سابقه ای قدیمتر از  زمان سلجوقیان وجود ندارد و گرنه این رسم در میان ایرانیان  هم بوده ، زیرا به روایت شاهنامه ، کیکاووس پادشاه افسانه ای وکیانی ، سیاوش فرزند خود را برای تربیت نزد رستم پهلوان معروف ایرانی  به سیستان  فرستاده بوده است. در دوره ساسانیان نیز یزدگرد اول پسر خود بهرام را نزد منذر ، پسر نعمان  پادشاه حیره ، فرستاد تا او را تربیت کند.

در اینجا از ظهور و تاریخ تحول این رسم سخن به میان نخواهد امد و تنها به سابقه این لقب در زمان سلجوقیان و ادوار بعدی تاریخ ایران و اسلام اشاره خواهد شد. در تاریخ سلجوقیان از امیری به نام اتابک ، قطب الدین گلسا رغ فغ سخن میرود که در 444 ق در جنگی که میان سلطان فرخ زاد غزنوی و سلجوقیان واقع شد ، گرفتار سپاه غزنویان  گردید (ابن اثیر ، 9/ 582 – 585؛ حسینی ، 28). به درستی  معلوم نیست که او اتابک کدام یک از شاهزادگان سلجوقی بوده است  ، اما میتوان حدس زد که اتابک الب ارسلان پسر داوود سلجوقی بوده است.

پس از  آن به روایت میرخواند (4/270 ، 271) ، الب ارسلان پس از  جنگ ملازگرد و غلبه بر امپراتور  بیزانس (463ق) ، نظام الملک را به لقب «اتابک» ، «اتاخواجه» که در ان زمان امثال این القاب تعلق به امرا (امرای سلجوقی و غز) داشت ، ملقب ساخت ، اما در دستورالوزراء خواند میر که این مطلب از روضه الصفا نقل شده ، به اشتباه به جای «اتابک» ، «ایلک» امده است (نکـ : ص156). این اشتباره چاپی ، فواد کوپرولو نویسنده مقاله اتابک در «دائره المعارف اسلام[1]» را هم به اشتباه انداخته و پنداشته که الب ارسلان به نظام الملک  لقب «ایلک» داده است (IAS, I/712). علاوه بر اینکه مطلب دستور الوزراء از روضه الصفا نقل شده در کتاب اخیر کلمه «ایلک» نیامده و همان «اتابک» ذکر شده است ، باید گفت که لقب ایلک در میان خانان ترکستان رواج داشته و در زمان سلجوقیان از آن اثری نیست.

این اثیر در حوادث سال 465 ق میگوید که ملکشاه به نظام الملک اختیار تام داده و او را «والد» خواند و به او القابی داد که از جمله «اتابک» بود (10/79- 80). ابن اثیر از القاب دیگر او سخنی نمیگوید و شاید یکی هم همان «اتاخواجه» باشد که در روضه الصفا امده است. نیز محتمل است که عنوان «خواجه» که برای نظام الملک گفته میشود ،  تخفیف همان «اتاخواجه» باشد.

 ابن اثیر میگوید که ملکشاه ، نظام الملک را «اقطاعات» دیگری داد ، افزون بر انچه سابقاً داشت (همانجا) ،  و از اینجا معلوم میشود که به اتابکان ، و لایاتی بعنوان اقطاع نیز اعطا میشده است. از گفته میرخواند معلوم نمیشودکه هنگامی که الب الرسلان در 463 ق (جنگ ملازگرد) به نظام الملک لقب اتابکی داد ، او را مربی و اتابک ملکشاه پسر شانزده ساله خود نیز کرد. ظاهراً لقب اتابکی برای نظام الملک ، عنوانی افتخاری ـ نه منصبی خاص ـ بود است. زیرا نظام الملک در ان زمان وزارت الب ارسلان را داشته و این منصب خطیر مانع از پرداختن او به تربیت شاهزاده بوده است.

علاوه بر این وقتی ملکشاه به سلطنت رسید ، نیز به او لقب اتابکی داد و بنابراین اتابک برای نظام الملک صرفاً عنوان و لقبی افتخاری بوده است. چنانکه میرخواند گفته است ، لقب اتابک ، خاص امرای سلجوقی یا غز بوده و پس از نظام الملک هم این عنوان به کسی غیر از امرای ترک داده نشده است. اینکه لمتن (ص 47) ، علی بن ابی علی  قمی را اتابک بر کیارق دانسته است ، ناشی از اشتباهی است که در فهم عبارت عربی پنداری در تاریخ دوله ال سلجوقی (ص82) به او دست داده است.

در انجا آمده است: «و کان الاستاذ علی بن ابی علی القمی  وزیر گمشتگین الذی کان قدیماً مربیاً لبرکیارق و اتابکه» و ترجمه درست ان چنین است: استاذ علی بن ابی علی قمی وزیر گمشگین بوده است که این گمشتگین در قدیم مربی و اتابک برکیارق بوده است (نکـ : راوندی ، 140 ؛ حسینی ، 75). بنابراین چنانکه گذشت ، نظام الملک تنها ایرانیی بوده که لقب اتابکی به او داده شده است.

رسم اتابکی چنانکه گفتیم با دادن اقطاعی به صاحب این منصب همراه بوده است تا بتواند باعایدات این اقطاع وظیفه خود را به وجه احسن انجام دهد. تا زمانی که دولت مرکزی سلجوقی نیرومند بود ، اتابک شاهزاده  به همان منصب و اقطاع قانع بود ، ولی پس از  مرگ ملکشاه و اغاز ضعف دولت و بالاگرفتن اختلاف میان فرزندان و نوادگان او ، صاحبان این منصب که از امرای بزرگ یا از غلامان  کارآزموده و باتجربه ای بودند که به مقام امارات رسیده بودند ، در پی آن  شدند که در حوزه اقطاع خود استقلال یا نیمه استقلالی یابند و منصب خود را موروثی کنند.

سلاطین سلجوقی که در پی جنگهای پیوسته با یکدیگر ، خود ضعیف میشدند و به علاوه بیشتر آنها در سالهای جوانی در میگذشتند ، نمیتوانستند از استقلال یافتن  این اتابکان  جلوگیری کنند و در بیشتر اوقات از ایشان استمداد میکردند ، از این روی بعضی از این اتابکان و فرزندان ایشان مدتها در حوزه اقتدار خود به استقلال فرمان میراندند و شاهزادگان سلجوقی در دست آنان به مثابه الت و بهانه یا برای حفظ اقتدارشان بودند.

چنانکه سلسله فرمانروایانی چون اتابکان شام ، اتابکان موصل ، اتابکان اذربایجان و اتابکان فارس و یزد (ه م م ) در محدده اقطاع  خود قدرت یافته و حکومت را در خاندان خود موروثی کرده بودند. در این میان اتابکان لرستان به گفته میرخواند (4/624) ، اتابکان جعلی بودند ، نه واقعی ، زیرا ابو طاهر محمد موسس این خاندان بر لرستان مستولی شد و حکم کرد که مردم او را اتابک خوانند و اولادش که حاکم بر لرستان شدند ، نیز خود را اتابک خواندند.

رسم اتابکی در میان خوارزمشاهیان نیز معمول بوده است ، چنانکه تکش ری را به پسر خویش یونس جان مقرر کرد و امیر میانجق (یا میاجق و میاجوق) را اتابک او گردانید (جوینی ، 2/33 – 34) و نیز یبغو سپهسالار را اتابک نوه خود اربُزخان کرد (همو ، 2/39) و منگلی بیک اتابک سنجر شاه پسر طغانشاه بود.

رسم اتابکی در میان سلجوقیان روم نیز معمول بود ، چنانکه سلطان علاء الدین کیقباد اول ، امیر مبارزالدین اُرُنقُش (یا ارتقش ، و ظاهراض ارنقش درست است که با کلمه بُرُن قُش که نیز از اعلام ترکی است ، یکی است به معنی باز سفید (اق سنقر) است به سنگ سفید ، چنانکه برخی پنداشته اند) را به اتابکی ملک غیاث الدین کیخسرو و فرزند خود تعیین کرده (ابن بی بی  ، 363).

لقب و رسم اتابکی در میان ممالیک مصر نیز رواج داشت ، ولی نه به ان معنی که در حکومت سلجوقیان  بزرگ بود. نخستین سلطان از ممالیک مصر ، عزالدین ایبک ترکمانی ، از غلامان ملک صالح نجم الدین  ایوب بود. او پس از  کشته شدن تورانشاه پسر ملک صالح ، به حکومت مصر رسید و با شجره الدربیوه ملک صالح ازدواج کرد (648 ق ) ، ولی ممالیک بحری که به خاندان ایوبی وفادار بودند ، به سلطنت او تن ندادند و کودکی را از خاندان ایوبی به سلطنت برداشتند و این عز الدین ایبک را «اتابک» او کردند (نکـ : ه د ، ایبک ، عزالدین بن عبدالله).

از این روی رسم اتابکی که به موجب ان سلطان یکی را مربی فرزند خود میکرد ، تغییر یافت و به صورت نوعی نیابت سلطنت در امد. پس از کشته شدن ایبک پسر او منصور راکه 15 سال بیشتر نداشت به سلطنت برداشتند و امیر علم الدین سنجر حلبی را «اتابک» او کردند که باز در حکم نایب السلطنه بود (ابن تغری بردی ، 7/41 ، 42). بعدها در مصر لقب «اتابک العساکر»  و«اتابک الجیوش» در معنی دیگری به کار برده شد که مقصود از  ان سرپرستی  سپاه بود. (ابن شاهین ، 111 ، به بعد ؛ قلقشندی ، 3/262 ، 317 ، 4/174 ، 184 ، 6/35 ، 133 ، 9/254).

کلمه اتابک  به دولتهای غیر مسلمان مجاور سلجوقیان  نیز راه یافت و تاما را ملکه گرجستان در 1212 م منصب پنجمی به نام منصب اتابکی بر مناصب عالیه دولتی افزود. این منصب اداری و نظامی بود ، ولی جنبه نظامی آن مهمتر بود (.(IA, I//712 نام برخی از  این اتابکان در «تاریخ گرجستان[2]» (II/207) آمده است ، از جمله اتابک آق بوق و اتابک گوراگواره.

سلطان محمد اولجایتو فرزند خود سلطان ابوسعید را به عنوان ولایت عهد به خراسان فرستاد و امیر سَوِنج را اتابک کرد (خواندمیر ، حبیب السیر ، 3/198).

به رغم بعضی شواهد ، این رسم پس از  سلجوقیان بزرگ و خوارزمشاهیان  به تدریج متروک شد و لقب اتابکی در میان سلسله های بعدی در ایران به ندرت دیده میشود ، ولی رسم سپردن پسران شاهزاده به یکی از امرای بزرگ در زمان صفویه مرسوم بود و به این شخص لله میگفتند. مولف تکمله الاخبار که در زمان شاه طهماسب اول بوده است ، در معنی اتابک میگوید: شخصی که مربی پادشاه زاده باشد  و در این زمان لله میگویند (نویدی ، گ 123 الف ، 123ب).

شاه اسماعیل اول در 921ق فرمانروایی خراسان را از سرحد سمنان تا کنار آب آمویه  به پسر خود طهماسب داد امیر خان موسلو را لله آن شاهزاده ساخت (روملو ، 202). در زمان شاه طهماسب ، بوداق خان قاجار  ، لله پسرش سلطان مراد میرزا بود (اسکندربیک 1/99) و نیز بوداق خان چگنی ، لله سلطان حسن میرزا بود (همو ، 1/ 402).

---

[1] - IA.

[2]  - Histoire…

گاهشماري و تقويم هاي كاربردي رايج در نمين

  گاهشماري  و تقويم هاي كاربردي رايج در نمين

خزه ل آيي " xazal ayi "  ماه دوم پاييز يعني آبانماه را گويند. برگ درختان مي ريزد و مردم به جمع آوري برگ درختان مي پردازند و آن را انبار مي كنند تا در زمستان به ساير علوفه ها مخلوط كرده به دام هايشان بدهند.

- كلوز  kalvaz ،    هفده روز مانده از پاييز را «كلوز» گويند.

اعتقاد دارند اگر در اين روز برف بيايد هوا سرد مي شود و زمستان بطور رسمي آغاز مي شود و اگر در اين روز برف نياید زمستان چندان سخت نخواهد بود. در اين مورد مي گويند:

كلوزده باغلادي، باغلادي kalvazda bagladi , bagladi          

يعني اگر در «كلوز» برف آمد، آمد و راه ها را مي بندد و رفت و آمد سخت مي شود و اگر برف نيامد، چندان سخت نمي شود. عبور و مرور ادامه مي يابد.

-  " بؤيوك چيله    boyok cila " (چلّه بزرگ) : چهل شبانه روز است. از اول ديماه آغاز و دهم بهمن پايان مي يابد. اولين شب زمستان يا چلّه بزرگ را چلّه گئجسي cila gejasi يعني شب چلْه گويند.

- " كيچيك چيله   kicik cila   "  (چلّه كوچك): بيست شبانه روز است، از دهم بهمن شروع مي شود تا اخر آن ماه.

      مردم اعتقاد دارند كه چلّه بزرگ هوا چندان سرد نمي شود و اين چلّه با مردم سازگاري مي كند و امّا چلّه كوچك خيلي سرد مي شود و مردم را از شدت سرمايش نمي گذارد چندان در بيرون از خانه آفتابي شوند.

      همچنين اعتقاد دارند كه بين چلّه بزرگ و چلّه كوچك بگو مگويي مي شود كه وقتي چلّه كوچك از راه مي رسد مي گويد؛ «حيف عمروم آزدي، (اليم يازدي سن گئده ن واخت من گئد سيديم گلينرين اللرين اون چوواليندا، اوشاقلاري بلكده، آردارلاين اللرين خميرده، توجلاري تنديرده ، دوندورارديم.»

 

Hayf  omrum azdi, dalim yazdi, san gedan vaxt man ged saydim , galin larin allanin un covalinda , osaglari balkada, arvaol larin allarin xamirda, gejalari tandirda dondurardim.

      يعني : افسوس كه عمرم كوتاه است و پشت سرم بهار ، زماني كه تو رفتي من مي رفتم، دست عروسان را در كيسۀ آرد، نوزادان را در قنداق، دست زنان را در خمير، پيران را در داخل تنور، يخ شان مي كردم .

Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA

- سلطان : روز اوّل فروردين يا همان عيد نوروز است.

- چهار فصل: چهار روز اول سال را بدان نام مي خوانند كه روز اوّل را بهار، روز دوم را تابستان، روز سوم را پاييز و روز چهارم را زمستان مي گويند. چگونگي وضعيت آب و هوايي هر فصل از روي آب و هوايي روز مختص به آن فصل پيش بيني و پيش گويي مي كنند. يعني اگر روز اول بهار هوا ابري و باراني باشد، پيشگوئي و پيش بيني مي كنند كه در فصل بهار بارندگي خوب خواهد بود و اگر هوا در آن روز آفتابي و بي باران باشد چندان اميدي به بهار پرباران ندارند. در ساير روز نيز به همان سياق.

- (ده ريزه يا ده روزه ): دهمين روز فروردين را گويند. كه در اين روز هوا به شدت برفي و باراني و سرد مي شود. بطوريكه چوپانان نمي توانند گلّه را به صحرا ببرند. در اين مورد در نمين مي گفتند.

ده روزه قويونون بيري بير درزه .             dah ruza qoyunun bir darza                        

      يعني ده روز ، يك ميش به قيمت يك بافه علف . يعني در آن موقع از سال كه علوفۀ دامداريان پايان شده و گله هم از شدت سرما بيرون نمي تواند برود،ارزش و قيمت يك گوسفند با بهاي يك بسته علوفه برابري مي كند.

- سيزده: سيزدهمين روز سال را گويند كه آنرا سخت نحس مي شمارند .

- ارمني كيفيري  ermani kifiri : همان خاچ شويان است. مدت آن يك هفته است. از بيست و پنجمين روز فروردين شروع مي شود.در نمين مي گفتند در اين زمان ارمنه خاچ خود را روز يكشنبه به آب مي اندازند و يك شنبه آينده آن را از آب بيرون مي آورند. در اين وقت هوا دگرگون مي شود و بارانهاي سيلابي شروع مي شوند.

مي گويد: يئري يئري عمرون آزدي، دالين يازدي

Yeri , yeri , omrun azdi, dalin yazdi

يعني : برو، برو عمرت كوتاه است، پشت سرت بهاره

 

-         خيدر xidar : چهار روز از چلّه بزرگ و سه روز از چلّه كوچك راه خيدر گويند. مردم معتقدند كه هوا در اين مدت خيلي سرد مي شود بطوريكه از شدت سرما در اين موقع در خانه ها به صدا در مي آيند.

-         قاپيلار جوگولّ در. Jugulldar qapilar  در اين مدت مردم قاووت درست مي كنند. گندم، بَزَرك، نخود و شاهدانه و عدس را بو داده آرد تهيه مي كنند و مقداري شكر به آن اضافه مي كنند.

مقداري از قاووت را در اتاق خلوتي مي گذارند و در كنار آن سبزي، آب مي كنند. معتقدند كه خيدر (خضر) در طول، شب بدانجا مي آيد، اسب اش از آن سبزه و آب مي خورد و خودش يعني خضر سايه اش را بر روي قاووت مي زند و قاووت بركت پيدا مي كند. فرداي آن شب مرسوم است كه صاحبان قاووت انرا بين همسايه ها پخش مي كنند.

-         كورد اوغلي kurd oqli  (پسر كرد):

آخرين روز و شب چلّه كوچك را «كورد اغلي» مي نامند. در اين مورد روايتي دارند كه پیر مردان آن را اظهار نمودند. اما آقاي فرحبخش ستوده نمين در كتاب تاريخ و فرهنگ نمین در اين باره نوشته :

      بنابه روايت، كرد اوغلي جواني دلاور و پهلوان ايل خود و شكارچي ماهري بوده مردم او را از صميم قلب دوست مي داشتند و پدر و مادرش به او عشق مي ورزيدند، روز آخر بهمن ماه [چلّه كوچك] تفنگي بدست مي گيرد و به قصد شكار به كوه مي رود. او كه سرگرم شكار كردن بوده، متوجه گذشت زمان نمي شود. نزديك غروب، هوا كم كم ابري مي شود و برف، شروع به باریدن می کند و به زودی، کولاک سختی شروع می شود. کورا اوغلی در دامنه کوههای سر به ملک کشیده. راه گم می کند و از کولاک به صخره ای پناه می برد پوستین را بر سر می کشد و تفنگش را بالای سرش  در برف فرو می برد. خیلی زود، برف سنگین می بارد و کرد اوغلی زیربرف می ماند.

      پدر و مادر کرداوغلی با مشاهده شدت کولاک و نرسیدن فرزند دلبندشان نگران می شوند دست به دعا بر می دارند و از خداوند متعال می خواهند که فرزندشان را از سرما و گرما و از مرگ نجات دهد، پدر کورد اوغلی که مرد دنیا دیده و با تجربه بوده، به زنش می گوید : به سراغ خمره روغن برو و نگاه کن که روغن آب شده یا نه؟ " مادر بیچاره صد بار تا نزدیکهای صبح به سفارش شوهرش عمل می کند نزدیک صبح خبر می آورد که در یک ساعت بیش روغن در خم شروع به آب شدن نموده پدر از شنیدن خبر خوشحال می شود و می گوید: اگر پسرم تا این ساعت نمرده باشد بعد از این خطر مرگ او را تهدید نمی کند. صبح که خوا روشن می شود پدر و مادر کورد اوغلی مردم را از گم شدن فرزندشان با خبر می سازند مردان زیادی برای پیدا کردن او به کوه و برف می زنند، پس از ساعت ها جستجو، تفنگ او را می بیند که از برف بیرون زده است. با این نشانه، او را پیدا می کنند و سالم به ده می آورند. پیران قوم از «کورد اوغلی» راز زنده ماندش را می پرسند. جواب می دهد: تا نزدیکیهای صبح بسیار سردم بود دیگر رمق نداشتم و به حال مرگ افتاده بودم اما یک مرتبه احساس کردم که زمین زیر بندم گرم شد و نفس گرمی دمیدن گرفت و وجودم را گرم کرد تا آن موقع که شما به فریادم رسیدید.»

      بنابه اعتقاد مردم در این شب زمین نفس می کشد و خاک گرم می گردد و می گویند: " یئره نفس گلدی

 yera nafas galdi " یعنی به زمین نفس گرمی می آمد. از آن به بعد از شدت سرمای زمستان کاسته می شود.