امامزاده سید حمزه
امامزاده سید حمزه، واقع در کلخوران اردبیل در جنوب آرامگاه شیخ جبرئیل. بنای چهار گوشۀ آجری ساده ایست به ارتفاع 45/2 متر با گنبد عرقچینی و یک ورودی در شمال. در بارۀ شخصیت این امامزاده و نسب سید حمزه از کتاب بحرالانساب چنین نقل شده است: «از فرزندان صالح امام موسی کاظم (ع) پنج فرزند: حمزه، قدرالدین، قوام الدین، بدرالدین، صدرالدین قدس الله اسرارهم از بغداد روی به ولایت ری نهادند و چون به شهر رسیدند متفرق شدند. حمزه و صدرالدین روی به ولایت اردبیل نهادند و چون به شهر رسیدند وطن ساختند و به تفسیر احکام اسلام و ارشاد خلایق پرداختند و هم در آنجا درگذشتند، مدفن حضرت حمزه در کلخوران است و بقعۀ شیخ امین الدین جبرائیل پدر شیخ صفی الدین و چند قبر در شمال آستان کوچک او ساخته شده و قبر حضرت صدرالدین نیز در همین قریه ولی تقریباً در یک کیلومتری سمت غربی آن در وسط اراضی زراعتی واقع است». لازم به تذکر است که بیشتر منابع مزار سید حمزه فرزند امام موسی کاظم (ع) را در شهر ری و در آستانۀ حضرت عبدالعظیم می دانند. امامزاده حمزۀ کلخورانی در محل به نام «ساری گل آقاسی» یا آقای گل زرد نیز معروف بقعه شیخ جبرائیل، واقع در دهکدۀ کلخوران در نزدیکی اردبیل. بقعۀ مزبور متعلق است به شیخ امین الدین جبرائیل پدر شیخ صفی الدین، جد شاهان صفوی. این بنا در باغ وسیعی معروف به باغ شیخ قرار دارد با باغچه های متعدد و خیابانهای سنگ فرش. در دو سوی محوطه دو سردر قرار دارد که سردر شمالی دارای بنای دو طبقه و شامل چند اتاق است. در گذشته سردرها دارای تزیینات کاشی بوده که عمدتاً از بین رفته است. بنای اصلی مستطیل شکل است و با افزوده شدن ایوان شمالی به صورت یک شش ضلعی درآمده است. دو سوی ورودی ایوان شمالی دو طاقنما از کاشیهای معرق دیده می شود. بالای ورودی در دو طرف نقش شیر و یک پلنگ نموده است. پشت ایوان رواق مستطیلی قرار دارد که سقف و خواجه نشینهای آن دارای گچبری و نقاشیهائی به رنگهای آبی و طلائی است. ازارۀ رواق با کاشی معرق و کاشیهای هشت ضلعی پوشیده شده است. در چوبی مقبره از آثار جالب منبت کاری به شمار می رود. محوطۀ بقعه اتاقی است چهارگوشه که دیوارها و سقف آن با نقاشیهای اسلیمی و ترنجها نقاشی شده است. در زیر سقف کتیبه ای است به این مضمون: «عمل کمترین بندگان شاه طاهر بن سلطان محمد نقاش 1031». ازارۀ مقبره با کاشیهای هشت ضلعی و ترنج معرق زینت شده است. این بنا از آثار قرن دهم هجری است و به شمارۀ 65 به ثبت آثار تاریخی ایران درآمده است.
منبع: آثار باستانی آذربایجان، 192-210.