مقاله نوشته شده در ویژه نامه محرم ماهنامه سارای(محرم ۱۳۹۰)

سر در میدان عالی قاپو شاهد عزاداری مردم اردبیل در طول تاریخ

 ميدان عالي قاپو ميداني مقدس جايگاه ويژه و خود نشاني از ابهت خاندان صفويه و عناصر بكار رفته در سر در میدان عالی قاپو  تداعي کننده  زيبايي و عظمت و وحدت می باشد .

       در جانب غربی میدان ، سردر اصلی بقعه به نام عالی قاپو قرار داشته  که سالیان سال  شاهد عزاداری مردم اردبیل در میدان عالی قاپو بوده است ، قسمت های بالای سردر در اواخر دوره  قاجار  بکلی ریخته و باقیمانده پایه ها که دارای کاشیهای معرق و خانچه هاو طاقچه ها بود در سال 1321 خورشیدی بمناسبت شکستگی و خطر ریختن و از بین رفتن کاشیها ، باقیمانده کتیبه معرق بالای سردر طبق دستور اداره کل باستانشناسی با نظارت و مراقبت مرحوم آقای اسمعیل دیباج با دقت کامل از کتیبه و خانچه ها برداشته شده و نگاهداری میشود تا در آتیه در محل مناسبی نصب گردد.

      با مطالعه نوشته های باقیمانده کتیبه چنین معلوم میشود که بنای این سردر در دوره سلطنت شاه عباس ثانی(1052-1077 ه ق)  به دست یوسف شاه بن ملک صفیا و با نظارت نظر علی خان متولی بقعه ساخته شده و کاشیکاری کتیبه هم بخط اسمعیل نقاش اردبیلی بسال 1057 ه.ق  نوشته است .

     بر روی کاشی به خط ثلث سفید و زمینه لاجوردی و یا به صورت گچبری نگارش یافته اند و در جایی هم که خط ثلث یا خط استوار کوفی همراه شده رنگ قهوه ای روشن برای خطوط کوفی در نظر گرفته شده است.

       این خصوصیات در واقع یکی از تحولات مهم کاشی کاری این دوره به حساب می آید.جنس کتیبه ها، کاشی و یا گچی است و کاشی ها اغلب به صورت معرق و گاهی هفت رنگ ساخته شده اند.مضمون کتبیه های دربرگیرنده آیات قرآنی، احادیث نبوی و همچنین متون مربوط به ساخت، یا تعمیر بنا در ادوار مختلف است.

       در مجموع می توان گفت که هنر کتیبه نگاری دوره صفویه مانند سایر شاخه های هنرهای تزیینی این دوره، تغییرات و تحولات عمده ای را به خود دیده است در حال حاضر هیچگونه آثاری از این سردر مشهود نیست.. و امیدواریم این سر در باز هم شاهد عزاداری مردم اردبیل در  میدان عالی قاپو باشد.

 

  .

تزیین در هنر اسلامی در طی چهارده قرن ارزش و اهمیت خود را نشان داده و هنرمندان اسلامی در تمامی این دوره ها در تحول این هنر کوشیده اند. گچبری، سنگ کاری، آجرکاری و کاشی کاری از جمله تزیینات معماری اسلامی هستند که گاه به صورت جداگانه و گاه ترکیبی با یکدیگر نمایی بدیع و زیبا ارایه کرده اند.

بطور اجمال بناهای مختلف بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی علاوه بر دارا بودن جذبه روحانیت و طرز معماری مخصوص از نظر حاوی بودن نمونه هائی از صنایع مختلف حائز اهمیت زیاد بوده و مزیتی بر سایر ابنیه تاریخی دارد. زیرا در قسمت های داخلی و خارجی این بناها علاوه بر کاشیکاری و خطوط معرق بی مانند نمونه هائی از نقاشیها و گچبری و نقره کاری و حجاری های بی نظیر مشاهده میشود که هریک بنوبه خود از کارهای استادان ماهر میباشد.

 

محمود محمد هدایتی مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل