موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل

سعدالله خان آزاده در سال 1278 شمسی در نمین به دنیا آمد. پدر او «علی‌خان» نام داشت و از خوانین نمین بود که دارای چهار پسر بنامهای سعداله،  رستم، عیسی و قوام بود كه همة آنها کارمند دولت بوده‌اند. مادرش «گوهرتاج خانم» خواهر سردار ناصر و دختر «قمرخانم» بود. (قمرخانم در تاریخ نمین یکی از بانوان بنام مي‌باشد که زمانی نایب الحکومه بوده است.) جد بزرگ سعدالله‌خان «خداقُلی‌خان بابا» بوده‌است.

سعداله‌خان تحصیلات ابتدایی را در نمین گذرانده و سه سال در دبیرستان آستارا درس خوانده و برای گرفتن دیپلم به تهران رفته و در مدرسه دارالفنون در رشته فرهنگ و ادبیات دیپلم گرفته است.

وي در سال 1298 شمسی مدير دبستان پسرانة چهار کلاسی در نمین گرديد و در این دبستان به تدریس برای كودكان و نوجوانان این شهر مشغول شد و در اين مدرسه شاگردان زیادی تربیت نمود. از جمله شاگردان ایشان سلطان علی‌خان اسبقی، آقای نصیری و خانم آرام مجیدی بودند.

در سال 1312 شمسي او به علت علاقه‌ای که به مشاغل نظامي داشت، به ارتش ملحق شد و بعد از طی دوره‌ای به سپاه آذربایجان (به فرماندهی تیمسار شاه‌بختی) پیوسته و با درجة ستوانی بعنوان رییس دفتر ستاد سپاه آذربایجان مشغول انجام وظیفه شد.

وي بعد از چند سال خدمت در نمین، به اردبیل منتقل شد و در همانجا، با خانم «زرّین‌تاج» دختر افتخار العلمای اردبیلي[1] ازدواج نمود. سعدالله‌خان بعدها سه همسر رسمی ديگر نيز اختیار كرد كه حاصل ازدواج آنها 7 پسر و 4 دختر بود. او به تربيت فرزندانش اهتمام زيادي نشان می‌داد و با وجود اینکه دارای 11 فرزند بود، همة آنها دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. حمیدخان آزاده يكي از فرزندان ايشان مي‌باشد كه فردي فرهنگی، متعهد و علاقمند به دانش و علم بوده و در آبادان به تدریس اشتغال داشته‌ و شهيد جهان‌آرا یکی از شاگردان او در آبادان بوده است.

سعدالله‌خان شخصي درستکار و دلسوز بود و در طول دوران خدمتش به حق و حقوق کسی دست نبرده و اجازه نمي‌داد هيچكس به حقوق دیگران تجاوز نماید. او با جان و مال خويش در خدمت مردم بود و هميشه به فرزندانش سفارش می‌کرد تا جايي كه می‌توانند به مردم خدمت نمايند و اگر توان آن را نداشتند، حداقل ظلم و خطائی در حق مردم انجام ندهند.

 در شهریورماه سال 1320 شمسي (دو ماه بعد از حمله متفقین به ایران) ارتش منحل ‌شد و با انحلال ارتش، او نيز بیکار ‌گرديد. در سال 1321 با تشکیل ژاندارمری (امنیه) به آنها پیوسته و بعنوان فرمانده گروهان ژاندارمری اهر انتخاب، و برای خدمت به منطقة اهر اعزام ‌شد. وي پس از دو سال خدمت در اهر، به فرماندهی میانه منصوب، و به آنجا اعزام گرديد. هنگامي‌كه وي در سمت فرمانده ژاندارمري میانه مشغول خدمت بود، جریان فرقة دمکرات آذربایجان پیش آمد. او به وسیله آن فرقه دستگیر و خلع لباس گرديد. در بهمن ماه سال 1324 شمسي بعد از پایان حکومت فرقه دمکرات، او به تهران رفت و خودش را به  ارتش معرفی نمود. مدتی در تهران بود و سپس در سال 1325 او را به اصفهان منتقل نمودند. وي مدت چهار سال در اصفهان مشغول خدمت بود تا اينكه در سال 1329 شمسي به اهواز رفته و در آنجا مشغول خدمت گرديد. در سال 1332، او عازم آبادان شد و مدت سه سال نيز در اين شهر به  خدمت پرداخت و سرانجام در سال 1335 شمسي با درجه سرهنگی از خدمت بازنشسته شد. بعد از بازنشستگی دو سال در آبادان ماند و سرانجام در سال 1337 به  مسقط الرأس خود شهر نمین آمده و در آنجا ساکن گرديد.

از سعداله خان چند کتاب و دفتر خاطرات باقی مانده که هنوز به چاپ نرسیده است. يكي از دفترها در دست فرزندان او در نمین موجود است و دفتر دیگر بنام «سرگذشت من» در دست فرزند دیگرش در اهواز می‌باشد.

از کارهای عام المنفعه ايشان، اهدای خانه و زمین شخصی برای احداث اولین تأسیسات و ساختمان هلال احمر شهر نمین می‌باشد که در همان مكان ساختمان هلال احمر احداث گردیده است.

 او تا اواخر عمر خويش در نمین ساکن بود و در تاریخ 23/11/1359 شمسي به رحمت ایزدی رفت و در آرامستان نمین آرمید. روحش شاد باد.