موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل

موقعیت و حدود

نیر، از بخشهای تابعۀ شهرستان اردبیل در 35 کیلومتری غرب این شهر، در مسیر اردبیل به سراب واقع شده است. این بخش از شمال به دهستان ایردیموسی، از جنوب به دهستان ملایعقوب از شرق به دهستان کوراییم و از غرب به دهستان آغمیون سراب محدود می باشد. در شمال غربی بخش نیر، کوهستان سبلان و در غرب آن گردنۀ معروف صایین قرار دارد. ارتفاع نیر از سطح دریا 1550 متر است. مساحت این بخش 5/1467 کیلومتر مربع می باشد.

سابقۀ تاریخی

نیر، از بخشهای تاریخی و قدیمی شهرستان اردبیل است که تاریخ آن وابسته به تاریخ اردبیل می باشد. ترقی و رونق شهر باستانی اردبیل تأثیر اساسی در اوضاع نیر داشته است.

از بخش نیر، بزرگانی چون احمدبن عثمان النیری، ابوتراب عبدالباقی بن یوسف النیری برخاسته اند. بنا به نوشتۀ بلاذری: « نیر، دیهی بود و کوشک کهنه و درهم شکسته ای داشت. مُربن عمرموصلی طایی در آنجا فرود آمد و بنیاد نهاد و پسرانش را در آن سکنی داد که به ظن قوی، اینان کوشکهایی در آن قریه بنا کردند و به صورت شهری درآوردند که احتمالاً باید همان قریه نیر باشد. و بازار جابروان را بنیادنهاده، بزرگش ساختند[1].»یکی از پسران مُربن علی از سرکشان آذربایجان بود و در سال 212 هجری، محمدبن حمید طوسی او را دستگیر ساخته، به بغداد فرستاد ولی او بار دیگر به آذربایگان برگشته به حکمرانی خود پرداخت ابن خردادبه، در کتاب مسالک و ممالک که در سالهای 230-234 هجری تألیف نموده، او را باز خداوند جابروان و نیریز می خواند. جابروان یکی از شهرهای آذربایجان بوده و یاقوت حموی می نویسد که در نزدیکی نریز (نیر فعلی) بوده ولی از بلاذری نقل شده که در کوده (نریز) و در نزدیکیهای اردبیل بوده است[2].

موقعیت طبیعی

نیر ازمناطق کوهستانی شهرستان اردبیل است. بلندترین  کوه آن چال داغی وسوغانلی داغ به ارتفاع 2325 وایلانجوق به ارتفاع 2110 متر است که دارای پوشش گیاهی استپی ودر ارتفاعات دارای مرتع وچمنزا ر است.

رودها ی مهم بخش نیر ،بالیقلوچای ونیر چای ، ودربند سیاهپوش است که همراه با 36 چشمه و چاههای عمیق متعدد، آبهای مورد نیاز کشاورزان وروستاییا نرا تأمین می سازند. رودخانۀ نیر چای از کوههای سبلان جنوبی سر چشمه می گیرد. سطح حوضۀ آبریز آن 5/257 کیلومتر مربع، حداکثر دبی لحظه ای آن 8/35 متر مکعب درثانیه وحجم جریان آب سالانه اش 517/46 میلیون متر مکعب می باشد. آب این رود به وسیلۀ رود خانۀ قره سو به دریای خزر می ریزد. بر روی رود خانۀ نیر پل تاریخی منسوب به دورۀصفویه احداث شده است.

آب وهوای نیر ، درتابستان، بسیار معتدل ومطبوع ودرزمستان سرد وپر برف است.درپنج کیلومتر ی جنوب غربی نیر، دردرۀعمیق گردنۀصایین ،چشمه آب گرم معدنی بوشلی (بورجلو ) قراردارد که مورد استفاده اهالی ومسافران قرارمی گیرد.